In het kort
- Als u autisme heeft ervaart u heftiger wat u hoort, ziet, ruikt, proeft en voelt. U heeft meer moeite met veranderingen en sociaal contact.
- Dit geeft problemen in uw leven: thuis, op school en/of op uw werk.
- Autisme is aangeboren.
- Autisme gaat niet over. Maar u kunt wel leren om er goed mee om te gaan.
- De huisarts, het sociaal wijkteam en hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg kunnen u helpen.
Wat is autisme?
Mensen met autisme verwerken informatie op een andere manier.
- Vaak zijn hun zintuigen extra gevoelig en eerder overbelast. Mensen met autisme ervaren dus heftiger wat ze horen, zien, ruiken proeven en voelen.
- Vaak hebben ze ook moeite met veranderingen en onverwachte dingen.
- Hierdoor gaan ze ook anders om met andere mensen. Ze begrijpen vaak niet goed hoe andere mensen zich voelen. En andere mensen begrijpen hun gedrag soms ook niet.
Autisme kan een beperking zijn: iemand met autisme is minder flexibel met denken en (nieuwe) dingen doen. Dit geeft problemen: thuis, op school en/of op het werk.
Maar het kan ook sterke kanten met zich meebrengen: zo zijn mensen met autisme vaker creatief en goed in logisch denken en precies werken.
Autisme komt voor bij mannen en vrouwen. Ongeveer een derde van de mensen met autisme heeft een verstandelijke beperking.
Oorzaken van autisme
Autisme is aangeboren. Iemand heeft het dus vanaf zijn/haar geboorte. Het ontstaat door een combinatie van erfelijke aanleg en omgevingsfactoren.
Autisme komt níet door opvoeding, door de sfeer in een gezin of door iets wat iemand meegemaakt heeft.
Sommige mensen denken dat autisme kan ontstaan door inentingen (vaccinaties), maar dit is niet waar. Er is veel onderzoek gedaan waaruit blijkt dat inentingen en autisme niks met elkaar te maken hebben.
Verschijnselen van autisme
Mensen met autisme zijn vaak gevoeliger voor prikkels en hebben moeite met veranderingen. De verschijnselen van autisme zijn in elke levensfase anders.
Verschijnselen bij jongeren en jongvolwassenen (12 – 30 jaar):
- moeite met plannen van huiswerk of opdrachten
- heftige reacties op lichamelijke veranderingen in de puberteit
- moeite met het omgaan met leeftijdsgenoten
- moeite met het beginnen van een liefdesrelatie
- problemen met studie of loopbaan
- lange tijd angstig of somber zijn
Verschijnselen bij volwassenen (31 – 60 jaar):
- moeite met samenwerken
- moeite met het omgaan met stress op het werk
- moeite met het opvoeden van kinderen
- weinig vrienden hebben
- problemen met het onderhouden van een relatie
- sterk gericht zijn op één hobby of activiteit
- lange tijd angstig of somber zijn
Verschijnselen bij ouderen (vanaf 61 jaar):
- veel moeite hebben met aanpassing aan een nieuwe situatie (pensioen, verlies partner)
- geen of weinig vrienden hebben
- eenzaamheid
- geen hulp zoeken
Combinatie van verschijnselen
Autisme komt veel voor samen met lichamelijke en psychische klachten. Zo hebben mensen met autisme vaker dan anderen maag- en darmklachten, allergische reacties, slaapproblemen, ADHD en/of een verstandelijke beperking.
Wat kan ik zelf doen bij autisme?
Iemand met autisme heeft vaak moeite met nieuwe situaties en veranderingen. Prikkels zijn snel te veel en leveren u stress op. Dit kunt u zelf doen om met deze prikkels en stress om te leren gaan:
Herken risicomomenten
In elke levensfase zijn er momenten waarop er veel verandert. Dan is de kans op stress dus groter. Het is goed om te weten welke momenten dat zijn, zodat u er rekening mee kunt houden:
- 12 tot 30 jaar:
- naar de middelbare school gaan
- beginnen met een studie of opleiding
- zelfstandig gaan wonen
- stage gaan lopen
- nieuw werk
- het begin of einde van een vriendschap of relatie
- 30 tot 60 jaar:
- eerste baan
- ontslag
- nieuw werk
- trouwen
- scheiden
- een kind krijgen
- verhuizen
- 61+:
- stoppen met werken
- lichamelijke achteruitgang
- overlijden van naasten
- eenzaamheid
Neem tijd en rust
Gaat er iets veranderen in uw leven?
- Zorg dan dat u genoeg tijd en rust hebt om dit voor te bereiden.
- Leg aan anderen uit hoe ze rekening met u kunnen houden. En vraag zo nodig om hulp.
- Ook een verandering die voor een ander maar heel klein lijkt, is soms al erg lastig als u autisme hebt. Bijvoorbeeld als iemand u onverwacht vraagt om van uw vaste dagindeling af te wijken. Dat is iets om rekening mee te houden, voor uzelf en voor uw omgeving.
Let op uw stemming
- Let op plotselinge verandering in uw stemming. Wordt u bijvoorbeeld ineens angstig of boos? Dat kan betekenen dat er een situatie is waar u last van heeft.
- Het is goed om dan samen met iemand op zoek te gaan naar de oorzaak. Bijvoorbeeld met uw partner, een vriend of een hulpverlener.
- Als u weet hoe het komt, kunt u er ook beter iets aan doen.
Wie geeft hulp bij autisme?
Afhankelijk van de problemen door autisme is hulp mogelijk van:
- Praktijkondersteuner ggz
Deze werkt in de huisartsenpraktijk en helpt mensen met psychische klachten. - Psycholoog of psychotherapeut
Een behandeling door een psycholoog of psychotherapeut is bedoeld om met de verschijnselen van autisme te leren omgaan, bijvoorbeeld:- Voorlichting over autisme (dit heet psycho-educatie).
- Therapie, bijvoorbeeld gedragstherapie, psychotherapie of creatieve therapie.
- Arts
De huisarts of psychiater kan medicijnen voorschrijven tegen bepaalde klachten. Medicijnen worden nooit alléén gegeven: dat gaat altijd samen met een therapie. - Bedrijfsarts
Autisme kan gevolgen hebben voor uw werk. Bespreek het met uw werkgever. Neem ook contact op met de bedrijfsarts. De bedrijfsarts bespreekt met u hoe u zo goed mogelijk kunt blijven werken. Soms zijn er aanpassingen in uw werk nodig. - Ervaringsdeskundigen
Het kan helpen om in contact te komen met andere mensen die autisme hebben, via- de Nederlandse Vereniging voor Autisme (www.autisme.nl)
- de Vereniging Personen uit het Autisme Spectrum (www.pasnederland.nl)
- Gemeente
De gemeente (het sociaal wijkteam of buurtteam) regelt praktische begeleiding bij autisme.
Behandeling bij autisme
Autisme gaat niet over, maar u kunt wel leren om er goed mee om te gaan. Een behandeling kan bestaan uit:
- Informatie verzamelen
- Leren omgaan met stress en prikkels
- Therapie
- Medicijnen
U leest daar meer over in de tekst hieronder.
Informatie verzamelen over autisme
Als u hoort dat u autisme heeft, heeft u waarschijnlijk veel vragen. Verzamel dan informatie, bijvoorbeeld via online cursussen (e-health), folders en websites.
Uw hulpverlener helpt u daarbij. Hij/zij legt uit welke eigenschappen of gevoelens bij het autisme horen. En wat u zelf kunt doen om het dagelijks leven makkelijker te maken. U krijgt bijvoorbeeld adviezen hoe u om kunt gaan met bepaalde emoties. Ook uw naasten kunnen hierbij worden betrokken.
Uw hulpverlener praat ook met u over wat het betekent om te horen dat u autisme heeft. Aan de ene kant is het misschien een opluchting om te weten wat u heeft. Maar het kan ook moeilijk zijn om dat te accepteren.
Omgaan met stress en prikkels bij autisme
Iemand met autisme heeft vaak moeite met nieuwe situaties en veranderingen. Prikkels zijn snel te veel en leveren u stress op. Er zijn manieren en hulpmiddelen om met deze prikkels en stress om te leren gaan:
Hulpmiddelen
- Voor structuur: timers, planners.
- Voor minder prikkels: oordoppen.
- Bij hevige stress: een drukvest; dit is een soort bodywarmer die druk geeft op het bovenlichaam. Dit geeft een veilig, beschermd gevoel.
De hulpmiddelen zijn online op verschillende plekken te koop. Op www.autismewegwijzer.nl vindt u een overzicht.
Training/begeleiding
- Training sociale vaardigheden, omgaan met emoties of weerbaarheid.
- (Huis)werkbegeleiding.
- Begeleiding bij dingen plannen en indelen van (vrije) tijd.
- Sport / lichaamsbeweging.
- Training mindfulness (ademhalings- en ontspanningsoefeningen).
- Hulp bij school/ en beroepskeuze.
Therapie bij autisme
Er zijn verschillende soorten therapie die kunnen helpen bij het omgaan met autisme. Het kunnen gesprekken zijn met een hulpverlener, maar ook activiteiten in een groep.
Gedragstherapie
Bij gedragstherapie (cognitieve therapie / psychotherapie) leert u omgaan met autisme door anders te gaan denken over dingen. U praat daarvoor met een psycholoog of psychotherapeut.
Vaktherapie
Bij sommige mensen kan het helpen om vaktherapie te doen. Dat is een verzamelnaam voor verschillende therapieën waarbij je niet alleen praat met een hulpverlener, maar ook dingen doet, zoals muziek maken (muziektherapie) of toneelspelen (dramatherapie). Kijk voor meer informatie op vaktherapie.nl.
Medicijnen voor volwassenen met autisme
Het is niet bewezen dat medicijnen helpen bij volwassenen met autisme. De arts zal er daarom voorzichtig mee zijn. Soms schrijft een arts deze middelen voor bij klachten:
- bij overprikkeling en probleemgedrag: risperidon
- bij prikkelbaarheid, agressie, dwanggedachten en dwanghandelingen: antidepressiva.
Medicijnen zijn nooit de enige behandeling: pillen gaan altijd samen met therapie. Eerst zal uw hulpverlener proberen om de problemen zonder medicijnen op te lossen. De pillen kunnen namelijk ook vervelende bijwerkingen hebben. Ze worden meestal voorgeschreven door een psychiater.
Andere stoffen / dieet
Ook van andere stoffen (hormonen, zoals melatonine en oxytocine) is niet bewezen dat ze kunnen helpen.
Het is ook niet zeker of een dieet kan helpen.
- Begin in ieder geval nooit zomaar met deze stoffen of een dieet. Overleg eerst met uw arts.
melatonine
Melatonine is een hormoon. Het wordt door de pijnappelklier in de hersenen gemaakt.
Melatonine is te gebruiken bij bepaalde vormen van slapeloosheid.
oxytocine
Oxytocine is een lichaamseigen hormoon, geproduceerd door de hypofyse (een klier in de hersenen). Het heeft effecten op de baarmoeder en op de melkklieren.
Artsen schrijven oxytocine voor bij zwangerschap om een bevalling in te leiden, om de vrijzetting van melk uit de borsten te bevorderen en na een bevalling om overmatig bloedverlies tegen te gaan.
Voor meer informatie zie Apotheek.nl.risperidon
Risperidon hoort tot de atypische antipsychotica. Het zorgt dat stoffen die van nature in de hersenen voorkomen minder werken, vooral dopamine. Hierdoor worden psychosen en onrust minder.
Artsen schrijven het voor bij psychose, manie, schizofrenie, onrust en dementie. Ook kunnen artsen het voorschrijven bij tics bij de ziekte Gilles de la Tourette. En bij dwangstoornissen en bij posttraumatische stressstoornis.
Praten met lotgenoten over autisme
Als u weet dat u autisme heeft, maakt dat geen ander mens van u. Het geeft alleen een nieuw inzicht. Het maakt duidelijk hoe het komt dat u de wereld soms anders ervaart dan anderen.
- De beste manier om hiermee om te gaan is om met uw naasten te praten over wat autisme voor u en voor hen betekent. Zo kun je samen naar oplossingen zoeken voor problemen.
- Het kan ook helpen om te praten met mensen die zelf ook autisme hebben. U vindt zulke ervaringsdeskundigen bij:
- Vereniging Personen uit het Autisme Spectrum (www.pasnederland.nl)
- Nederlandse Vereniging voor Autisme (www.autisme.nl)
Hoe gaat het verder als ik autisme heb?
Iemand met autisme krijgt vaak zijn leven lang begeleiding en/of behandeling. Soms maar heel weinig, soms veel. Dit houdt bijvoorbeeld in:
- Plan om problemen te voorkomen
Ook na de behandeling kunnen er momenten komen dat u extra hulp kunt gebruiken. Bijvoorbeeld bij een onverwachte gebeurtenis of een verandering in uw leven. Hiervoor maakt u samen met uw behandelaar een plan: een terugvalpreventieplan. Daarin staat wat u kunt doen om te voorkomen dat u in de problemen komt. En bij wie u dan terecht kunt voor begeleiding. - Een eigen begeleider (levensloopbegeleiding)
De gemeente kan zorgen voor levensloopbegeleiding: dat betekent dat u voor langere tijd een eigen begeleider krijgt. Die kan helpen met uw vragen rond zelfzorg, studie, werk, wonen, vrije tijd, relaties, geloof of spiritualiteit. Uw hulpverlener kan u hiervoor verwijzen.
- Beschermde omgeving
Soms is langdurig veel extra hulp nodig. Dan kan een beschermde woon- en/of werkomgeving een oplossing zijn. Bijvoorbeeld in een instelling voor ggz of verstandelijk gehandicaptenzorg.
Meer informatie over autisme
Meer informatie over autisme vindt u op:
- Autisme.nl: platform met informatie, tips en links rondom autisme. Deze website is van de Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA).
- Keuzehulp zorg en ondersteuning voor jeugd: soorten hulp bij autisme bij kinderen.
- de Autismewegwijzer, o.a. informatie over autisme en over begeleiding en hulp in het dagelijks leven.
De Autismewegwijzer is gemaakt door de Werkgroep Vanuit Autisme bekeken en de Nederlandse Vereniging voor Autisme. - watvindik.nl, voor als u een organisatie, persoon, product of dienst zoekt op het gebied van autisme. Bijvoorbeeld een app, cursus, boek of coach.
- Landelijke Oudervereniging Balans, voor ouders van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag.
- PAS Nederland, de belangenvereniging voor en door normaal- tot hoogbegaafde volwassenen met autisme.
- Informatie over cognitieve gedragstherapie vindt u bij MIND.
- Op Vaktherapie.nl vindt u informatie over de verschillende vormen van vaktherapie.
- Gegevens van psychologen, psychotherapeuten en psychiaters vindt u op www.kiezenindeggz.nl en www.zorgkaartnederland.nl.
De informatie over autisme is gebaseerd op de Zorgstandaard Autisme.