In het kort
- Denken en praten over uw wensen voor zorg en behandeling vinden de meeste mensen niet makkelijk.
- Praat erover met uw familie en vrienden, en met uw (huis)arts.
- Het geeft rust als u weet dat uw (huis)arts weet hoe u over dingen denkt, wat u belangrijk vindt en wat u wilt.
- Dit kunt u ook op papier zetten. Dit heet een wilsverklaring.
Video's
- Filmbestand .mp4
- Geluidsbestand .mp3
- Ondertitelingsbestand .srt
- © 2012-2021 NHG | Disclaimer
Nadenken en praten over uw levenseinde
Denken en praten over doodgaan vinden de meeste mensen niet makkelijk. Voor uzelf en de mensen om u heen is het vaak moeilijk om over te beginnen.
Misschien weet u al dat u een ziekte heeft en niet beter kunt worden of nog maar een paar maanden of weken te leven heeft.
Of misschien bent u oud en kijkt u uit naar het einde.
Misschien bent u gezond, maar vindt u het fijn als uw arts weet hoe u over uw levenseinde denkt.
Het kan ook zijn dat u wilt weten wat uw (huis)arts vindt van euthanasie.
Misschien wilt u nadenken en praten over wat u in de toekomst wil aan zorg en behandeling. Dan kan de keuzehulp 'Verken uw wensen voor zorg en behandeling' misschien helpen.
Waarom nadenken en praten over uw levenseinde?
Hoe de laatste weken, maanden of jaren van uw leven eruit gaan zien, is moeilijk te voorspellen. Maar u heeft waarschijnlijk wel ideeën over hoe u het graag zou willen.
Praat erover met uw familie, vrienden en met uw huisarts. Bijvoorbeeld: wilt u zo lang mogelijk alle behandelingen hebben die er zijn? Of zijn er misschien behandelingen die u later niet meer wilt? Welke begeleiding verwacht u van uw huisarts?
Het geeft rust als u weet dat de mensen om u heen en uw arts weten wat u belangrijk vindt. Zij kunnen u dan de zorg geven die bij u past.
Wanneer kunt u praten over uw levenseinde?
Probeer op tijd over uw wensen en verwachtingen na te denken en te praten. U kunt dat het beste doen voordat u (ernstige) klachten krijgt door ouderdom of ziekte. Dan is er genoeg tijd, rust en energie om na te denken en door te praten. Dit vermindert angst en onzekerheid.
Ook voorkomt u dat het opeens te laat is. U kunt bijvoorbeeld een beroerte krijgen of een hartinfarct. Dan kunt u niet altijd meer goed laten weten wat u wel en niet wilt. Daarom is het ook goed om aan uw arts door te geven wie beslissingen voor u kan nemen. Dit heet een vertegenwoordiger.
Tips om het gesprek goed voor te bereiden
Hier volgen tips om het gesprek goed voor te bereiden.
- Denk alvast na over deze vragen:
- Wat wilt u van uw huisarts weten?
- Waar bent u bang voor?
- Wie en wat is belangrijk in uw leven, wat geeft u plezier?
- Wat wilt u dat artsen doen als u lijdt?
- Wat is voor u ondraaglijk lijden?
- Wilt u bij een hartstilstand wel of niet gereanimeerd worden?
- Wilt u het liefst thuis sterven, of bijvoorbeeld in een hospice?
- Wilt u een wilsverklaring maken?
- Wat wilt u opschrijven in uw wilsverklaring?
- Welke mensen kunnen u helpen als u het moeilijk heeft? Wat kunnen zij voor u doen?
- Praat hier ook over met uw partner en familie.
- Zorg dat er genoeg tijd is om te praten. Vraag van tevoren om een ‘dubbel consult’. Lees meer bij Ik wil samen beslissen met mijn huisarts.
- U kunt iemand meenemen naar het gesprek. Bijvoorbeeld uw partner, kind of goede vriend. Dat kan vooral fijn zijn als u zenuwachtig bent. Want dan is het soms moeilijker om dingen te onthouden.
- Misschien heeft u al een wilsverklaring gemaakt. Neem dan een kopie mee. U kunt de wilsverklaring samen bespreken en hij/zij kan de verklaring toevoegen aan uw medische dossier.
Wat kunt u bespreken over uw levenseinde?
U kunt het gesprek beginnen met te vertellen waarom het gesprek over uw levenseinde juist nu belangrijk voor u is. U kunt vertellen hoe u zich voelt, of u pijn of andere klachten heeft en waarover u zich zorgen maakt.
Bedenk wat u wilt vragen of bespreken. Deze vragen kunnen u daarbij helpen:
- Hoe verwacht de arts dat uw ziekte zal verlopen? Welke klachten kunt u verwachten?
- Wat kan de arts zeggen over hoe lang u nog te leven heeft?
- Wat kunt u zelf doen om de klachten te verminderen?
- Welke behandelingen zijn er om klachten te verminderen? Wat zijn de voor- en nadelen van deze behandelingen? Wilt u ook dat de arts deze behandelingen doet?
- Waar maakt u zich zorgen over? Waar bent u bang voor? Wat wilt u beslist niet meemaken?
- Wat gebeurt er met u als u stopt met een behandeling? Wat merkt u ervan?
- Hoe gaat het als u niet meer zelf kunt eten en drinken? Denkt u erover om zelf te stoppen met eten en drinken?
- Waar wilt u het liefst sterven? Thuis, of bijvoorbeeld in een hospice? Wat moet er dan geregeld worden? Is er een kans dat u opgenomen moet worden in een ziekenhuis of verpleeghuis?
Hoe gaat het verder met praten over het levenseinde?
Vaak is één gesprek niet genoeg om te praten over uw vragen en wensen. Spreek daarom met uw arts af wanneer u samen hierover doorpraat.
Als mensen ziek zijn, gaan ze vaak anders denken over bepaalde behandelingen. Dat kan ook bij u gebeuren.
Praat er dan met uw arts over. Uw arts zet dit dan in uw medisch dossier.
Meer informatie over zorg en ondersteuning in de laatste levensfase
Hier vindt u meer informatie over zorg en ondersteuning in de laatste fase van het leven:
- Overpalliatievezorg.nl, met informatie over zorg en hulp en filmpjes met verhalen van mensen.
- Het e-book Praat op tijd over uw levenseinde.
- Alsjenietmeerbeterwordt.nl: mensen vertellen over hoe zij zo plezierig mogelijk hun laatste dagen konden beleven.
- Ikwilmetjepraten.nu. Tips voor een gesprek over uw wensen in de laatste fase van uw leven. Ook vindt u er films met persoonlijke verhalen.
- De Dappere Patiënt. Een documentaire waarin patiënten en hun huisartsen vertellen over wensen rond het levenseinde.
- In gesprek over leven en dood: films in verschillende talen.
- MIND Korrelatie. Hier kunt u terecht met vragen over zorg en welzijn.
- Netwerken Palliatieve Zorg. Via deze website vindt u zorg voor in de laatste levensfase.
- Expertisecentrum Euthanasie, voor mensen met een stervenswens van wie de arts geen euthanasie kan of wil geven.
- Wilsverklaringen om in te vullen kunt u bijvoorbeeld kopen bij Stichting Zorgverklaring, de NVVE en de NPV (christelijk).
- Soms is na euthanasie weefsel- of orgaandonatie mogelijk, de Nederlandse Transplantatie Stichting geeft hier meer informatie over.
Deze informatie is gemaakt met het e-book Praat op tijd over uw levenseinde en met de Richtlijn Levensbeëindiging op verzoek bij patiënten met een psychische stoornis.