In het kort
- Voor dialyse krijg je een aanprik-plek of lijn:
- Een aanprik-plek komt in de arm. Deze kan van eigen bloedvaten gemaakt worden of van kunststof.
- Een lijn is een slangetje in de hals.
- Elke mogelijkheid heeft voordelen en nadelen.
- Samen met je arts bespreek je wat je kunt en wilt krijgen.
Wat is een bloedvat-toegang voor dialyse?
Jouw nieren maken je bloed niet meer goed schoon. Daarom ga je binnenkort beginnen met dialyse. Of je bent er al mee begonnen. Bij dialyse haalt een machine afvalstoffen en vocht uit je bloed.
Bij dialyse moeten je bloedvaten een aantal keer per week op de machine worden aangesloten. Een gewone ader zou hierdoor kapotgaan. Ook stroomt er te weinig bloed doorheen voor dialyse.
Je krijgt daarom een bloedvat-toegang. Via deze bloedvat-toegang wordt je bloedvat op de machine aangesloten. Zo kan je bloed worden schoongemaakt.
Er is alleen een bloedvat-toegang nodig voor bloed-dialyse (hemodialyse). Bij buik-dialyse (buikspoeling) gaat het anders.
Verschillende soorten bloedvat-toegangen
Er zijn verschillende soorten bloedvat-toegangen voor dialyse. Je krijgt een bloedvat-toegang met een operatie.
Aanprik-plek in je arm (shunt)
In je arm worden een ader en slagader aan elkaar gemaakt. Heel soms gebeurt het in je been. Dit heet een aanprik-plek of shunt.
De aanprik-plek kan gemaakt worden:
- van je eigen bloedvaten. Dit heet een fistel. Je ader wordt wijder, dikker en sterker.
- van kunststof. Dit heet een graft.
De aanprik-plek is wijd en dik. Zo kan er makkelijk een naald in geprikt worden. Ook stroomt er dan genoeg bloed door de aanprik-plek naar de machine.
Lijn in je hals (centrale lijn of katheter)
Een bloedvat-toegang kan ook een slangetje van kunststof zijn. Dit heet een lijn of katheter.
De lijn komt in je hals. De lijn komt meestal onder je sleutelbeen uit de huid. Heel soms komt de lijn in je lies.
Via een bloedvat komt de lijn in je hart uit.
De lijn zelf kan op de machine worden aangesloten.
Hoe kies je een bloedvat-toegang?
Voor de operatie krijg je gesprekken en onderzoeken. Bijvoorbeeld met een arts die veel weet van ziekten van de nieren (internist-nefroloog), een arts die bloedvaten opereert (vaat-chirurg) of dialyse-verpleegkundige.
Samen met je arts bespreek je deze dingen:
- Welke bloedvat-toegang is mogelijk bij jou?
- Welke bloedvat-toegang past het beste bij jou?
- Welke bloedvat-toegang wil je zelf?
De arts onderzoekt je om te kijken op welke plek je een bloedvat-toegang kunt krijgen. Bijvoorbeeld door de bloeddruk in je arm te meten. Of door een echo te maken van je bloedvaten om te zien of ze goed genoeg zijn.
Welk bloedvat-toegang voor jou geschikt is, hangt bijvoorbeeld af van deze dingen:
- je leeftijd
- of je snel met dialyse moet beginnen
- of je snel een donor-nier kunt krijgen
- hoe goed je bloedvaten zijn
Een lijn wordt vaak gebruikt als iemand heel snel met dialyse moet beginnen. Bijvoorbeeld binnen een paar dagen of weken. Vaak kun je daarna toch nog kiezen voor een andere bloedvat-toegang als je dat wilt.
Voordelen en nadelen van een aanprik-plek van je eigen bloedvaten
Voordelen van een aanprik-plek van eigen bloedvaten
Als de aanprik-plek klaar is, is de kans op problemen kleiner dan bij een aanprik-plek van kunststof. Er is minder vaak een operatie nodig voor deze problemen:
- De dikkere ader kan binnenin smaller worden. Hierdoor kan er minder bloed doorheen stromen. Je krijgt dan een operatie om te zorgen dat de ader weer wijder wordt.
- De ader kan dicht gaan zitten. Je kunt geen dialyse meer krijgen. Je krijgt dan direct een operatie om te zorgen dat de ader weer opengaat.
Nadelen van een aanprik-plek van eigen bloedvaten
- Je ader moet dikker en wijder worden voordat hij gebruikt kan worden voor dialyse. Dit duurt 4 weken of langer.
Dit gaat niet bij iedereen goed. Bij 4 van de 10 mensen met een aanprik-plek in de onderarm wordt de ader niet dik genoeg. En bij 2 van de 10 mensen met een aanprik-plek in de bovenarm. Bijvoorbeeld doordat er te weinig bloed doorheen stroomt. De arts kan met een ballon de ader wijder maken. Dit gebeurt met een kleine operatie. Doordat er meer bloed doorheen kan stromen, wordt de ader dikker. Soms is het nodig om een nieuwe aanprik-plek te maken. - 3 tot 6 maanden voor je met dialyse moet beginnen, krijg je de aanprik-plek. Die tijd is nodig om te zorgen dat de ader dikker en wijder wordt. En om problemen op te lossen als het niet goed gaat.
Voordelen en nadelen van een aanprik-plek van kunststof
Voordelen van een aanprik-plek van kunststof
- Een aanprik-plek van kunststof is direct goed genoeg voor dialyse. Meestal kun je na ongeveer 2 weken al beginnen met de dialyse. Soms kan het al eerder.
- Dit betekent dat je kort voordat je met dialyse begint, de aanprik-plek kunt krijgen.
Nadelen van een aanprik-plek van kunststof
Als de aanprik-plek klaar is, is de kans op problemen groter dan bij een aanprik-plek van je eigen bloedvaten. Je hebt vaker een operatie nodig voor deze problemen:
- De aanprik-plek kan binnenin smaller worden. Hierdoor kan er minder bloed doorheen stromen. Je krijgt dan een operatie om te zorgen dat de aanprik-plek weer wijder wordt.
- De aanprik-plek kan dicht gaan zitten. Je kunt geen dialyse meer krijgen. Je krijgt dan direct een operatie om te zorgen dat de aanprik-plek weer opengaat.
- De aanprik-plek kan gaan ontsteken door een bacterie.
Voordelen en nadelen van een lijn in je hals
Voordelen van een lijn
- De lijn kan direct gebruikt worden voor dialyse.
- De lijn wordt op de machine aangesloten. Je hoeft niet geprikt te worden.
Nadelen van een lijn
- Je moet de lijn goed afplakken als je gaat douchen, zodat er geen water bij kan komen. Dit kan soms lastig zijn.
- Je mag niet zwemmen of in bad gaan met een lijn.
- Er kunnen bacteriën in de lijn komen. Daardoor kun je een ernstige ontsteking (sepsis) krijgen. Soms is het dan nodig om de lijn weg te halen. Je krijgt dan meestal een nieuwe lijn.
- De lijn kan dicht gaan zitten door een bloedprop. Soms kan een verpleegkundige de lijn weer openmaken. Soms is een nieuwe lijn nodig.
- De grote aders in je borstkas kunnen binnenin smaller worden of dicht gaan zitten. Hierdoor kan het later moeilijker zijn om een andere bloedvat-toegang te krijgen.
Hoe gaat een operatie voor een bloedvat-toegang?
Als je een aanprik-plek krijgt:
- Je krijgt verdoving van de zenuwen in je arm. Dit heet een zenuw-blokkade. Zo is je hele arm verdoofd. Zo voel je geen pijn tijdens de operatie.
- De arts maakt een snee in je huid. Via deze snee worden je ader en slagader aan elkaar vastgemaakt. Of de arts plaatst via de snee een kunststof buisje tussen je ader en slagader.
- De operatie duurt ongeveer 1 of 2 uur. Meestal mag je dezelfde dag weer naar huis.
Als je een lijn in je hals krijgt:
- Je krijgt verdoving op de plek waar de lijn komt. Zo voel je geen pijn tijdens de operatie.
- De arts maakt 2 sneetjes in je huid. Via het eerste sneetje schuift de arts de lijn een stukje onder je huid. Via het tweede sneetje gaat de lijn in je bloedvat.
- Soms is het nodig dat je heel snel een lijn krijgt. Bijvoorbeeld omdat je direct met dialyse moet beginnen. De arts maakt dan 1 sneetje. Via dit sneetje gaat de lijn direct in je bloedvat.
- De operatie duurt ongeveer 30 minuten. Meestal mag je dezelfde dag weer naar huis.
Wat zijn risico’s van een operatie voor een bloedvat-toegang?
Een operatie voor een bloedvat-toegang geeft kans op deze problemen:
- ontsteking van de wond van de operatie
- een bloeding op de plek van de operatie
- een beschadiging van een zenuw
Hierdoor heb je minder of een ander gevoel in bijvoorbeeld je arm of hand. Misschien kun je je arm of hand hierdoor minder goed gebruiken.
Hoe gaat het verder na de operatie voor een bloedvat-toegang?
- Als je een aanprik-plek hebt van eigen bloedvaten:
Je kunt na 4 of meer weken dialyse krijgen. Soms zijn nog extra operaties nodig om de ader dik en sterk te maken. - Als je een aanprik-plek van kunststof hebt:
Je kunt meestal na 2 weken dialyse krijgen. Dan is de wond van de operatie genezen. Soms kan de dialyse al eerder. - Een lijn in de hals kan direct gebruikt worden voor dialyse.
Als je dialyse krijgt, zijn meestal nog 1 of 2 operaties per jaar nodig om te zorgen dat de aanprik-plek of de lijn goed blijft werken. Bijvoorbeeld als er problemen zijn, zoals verstopping of ontsteking.
Meer informatie over bloedvat-toegang voor dialyse
- Meer informatie over bloedvat-toegangen en dialyse: Nieren.nl.
- Wat andere mensen vinden van een ziekenhuis of arts: Zorgkaart Nederland.
Over deze tekst
We hebben de tekst gemaakt met de richtlijn voor artsen over bloedvat-toegang voor dialyse.