In het kort
- Bij een persoonlijkheidsstoornis zijn bepaalde eigenschappen erg aanwezig.
- Iemand is bijvoorbeeld extreem gevoelig voor kritiek, heeft heel erge bindingsangst of verlatingsangst, doet dingen zonder na te denken, is erg afhankelijk, perfectionistisch of verlegen.
- Hierdoor krijgt iemand verschillende problemen in zijn/haar leven: thuis, op school en/of op het werk.
- Een persoonlijkheidsstoornis is het beste te behandelen met psychotherapie.
Wat is een persoonlijkheidsstoornis?
Ieder mens heeft een eigen persoonlijkheid. Dat betekent dat ieder mens bepaalde eigenschappen heeft en op een heel eigen manier reageert op situaties.
Je persoonlijkheid bepaalt:
- wat je in een bepaalde situatie denkt, voelt en doet
- hoe je naar jezelf en naar andere mensen kijkt
- wat je van gebeurtenissen vindt
- of je je emoties op een gezonde manier kunt beheersen
Bij een persoonlijkheidsstoornis zijn bepaalde eigenschappen zo sterk dat iemand niet altijd goed op situaties kan reageren. Iemand is bijvoorbeeld extreem gevoelig voor kritiek, heeft heel erge bindingsangst of verlatingsangst, is heel erg impulsief (doet dingen zonder eerst na te denken), is erg afhankelijk, perfectionistisch of verlegen.
Hierdoor krijgt iemand problemen in zijn/haar leven: thuis, op school en/of op het werk. Vaak gebeurt dit in de puberteit of als iemand net volwassen is. Maar de persoonlijkheidsstoornis kan ook pas op latere leeftijd duidelijk worden.
Een persoonlijkheidsstoornis komt vaak voor in combinatie met nog een andere persoonlijkheidsstoornis of een andere psychische aandoening, zoals een angststoornis, PTSS, dwangstoornis, depressie of ADHD.
Ongeveer 7 van de 100 mensen in Nederland hebben een persoonlijkheidsstoornis.
Wat zijn de verschijnselen van een persoonlijkheidsstoornis?
Er zijn 3 groepen persoonlijkheidsstoornissen:
Cluster A persoonlijkheidsstoornissen:
- Paranoïde-persoonlijkheidsstoornis
- Schizoïde-persoonlijkheidsstoornis
- Schizotypische-persoonlijkheidsstoornis
Mensen met deze stoornissen hebben weinig contact met anderen.
Cluster B persoonlijkheidsstoornissen:
- Antisociale-persoonlijkheidsstoornis
- Borderline-persoonlijkheidsstoornis
- Histrionische-persoonlijkheidsstoornis
- Narcistische-persoonlijkheidsstoornis
Mensen met deze stoornissen hebben vaak moeite om zich te beheersen.
Cluster C persoonlijkheidsstoornissen:
- Vermijdende-persoonlijkheidsstoornis
- Afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis
- Dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis
Mensen met deze stoornissen ervaren veel angst en behoefte aan controle. Contact met andere mensen vermijden zij liever, uit angst voor kritiek.
Hoe ontstaat een persoonlijkheidsstoornis?
Sommige mensen zijn kwetsbaar om een persoonlijkheidsstoornis te krijgen. Dat komt:
- vooral door een erfelijke aanleg
in combinatie met andere omstandigheden, zoals:
- lichamelijke mishandeling
- seksueel misbruik
- emotioneel misbruik of verwaarlozing door ouders
- als jong kind niet goed gehecht zijn geraakt aan ouders
- overbescherming door ouders
- opgroeien bij ouders die niet goed kunnen opvoeden
- psychische problemen bij ouders
- het verlies van ouders door overlijden of echtscheiding
- gepest zijn
Waar krijg ik mee te maken als mijn naaste een persoonlijkheidsstoornis heeft?
Het kan moeilijk zijn om te leven met iemand met een persoonlijkheidsstoornis. Waar kunt u bijvoorbeeld mee te maken krijgen?
- Het ene moment is het heel gezellig en het volgende moment reageert uw naaste ‘raar’.
- Soms heeft uw naaste heel intens contact met u, terwijl hij/zij op een ander moment onbereikbaar is.
- Uw naaste heeft niet door dat hij/zij zich vreemd gedraagt. Hierdoor is het ook moeilijk om erover te praten.
- Waarschijnlijk wilt u graag helpen. U wilt uw naaste opvrolijken of hem/haar geruststellen. Uw naaste begrijpt of waardeert die hulp vaak niet.
Behandeling van een persoonlijkheidsstoornis
Psychotherapie
Bij een persoonlijkheidsstoornis is psychotherapie de beste behandeling. Het doel van psychotherapie is dat de klachten minder worden en dat uw naaste er beter mee leert omgaan.
De huisarts of de praktijkondersteuner van de huisarts (POH-GGZ) kan uw naaste hiervoor doorverwijzen naar een psychotherapeut. Hij/zij bespreekt met de psychotherapeut welke therapie het beste is.
Er zijn 4 vormen van psychotherapie die het beste werken bij een persoonlijkheidsstoornis, namelijk:
- Dialectische Gedragstherapie (DGT). Dit is een vorm van cognitieve gedragstherapie waarin iemand leert omgaan met problemen en heftige emoties.
- Mentaliseren Bevorderende Therapie (MBT): Bij deze therapie leert iemand gevoelens, gedachten en verlangens van zichzelf en anderen beter begrijpen.
- Schematherapie (ST): Met deze therapie onderzoekt iemand u waarom hij/zij bepaald gedrag vertoont, of dit bijvoorbeeld komt door ervaringen uit zijn/haar jeugd. Iemand leert zichzelf zo te veranderen dat hij/zij zich beter gaat voelen.
- TransferenceFocused Psychotherapy (TFP): Dit is een langdurige en intensieve therapie. Doel is dat iemand leert zijn/haar intense emoties te beleven en te uiten bij de therapeut. Daardoor worden ze niet/minder omgezet in beschadigend gedrag en ernstige psychische klachten.
Sociaalpsychiatrische begeleiding
Door deze begeleiding leren u en uw naaste beter leven met de persoonlijkheidsstoornis. Uw naaste kan deze begeleiding ook krijgen naast de psychotherapie.
Medicijnen
Er zijn geen medicijnen voor de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen. Het kan wel zijn dat uw naaste medicijnen krijgt tegen bepaalde klachten, om de psychotherapie te ondersteunen.
Wat kan ik doen voor mijn naaste met een persoonlijkheidsstoornis?
- Het is belangrijk om te weten dat het niet uw schuld is dat uw naaste zich op een bepaalde manier gedraagt. Maar uw reactie op zijn/haar gedrag kan wel een positieve of negatieve invloed hebben. Het is goed om veel te weten over de persoonlijkheidsstoornis van uw naaste. U begrijpt dan beter wat er gebeurt. Praat er bijvoorbeeld over met uw naaste, de behandelaar en andere familieleden of vrienden. Vraag informatie op bij een zorgverlener of een zelfhulporganisatie, of lees er bijvoorbeeld over op internet.
- Heeft uw naaste kinderen? Praat dan met de kinderen over de persoonlijkheidsstoornis van hun vader of moeder. Of zorg ervoor dat ze bijvoorbeeld met een psycholoog gaan praten.
- Kinderen merken het altijd als er thuis iets anders is. Ze passen zich dan vaak aan. Daardoor lijkt het of ze er geen last van hebben. Leg uit wat hun vader/moeder heeft en ondersteun hen. Hierdoor kunt u voorkomen dat zij zelf ook problemen krijgen.
- Probeer te helpen met een goede dagstructuur. Help mee om stress te vermijden en realistische doelen te stellen. Neem het uzelf echter niet kwalijk als dit (tijdelijk) niet lukt.
- U kunt samen met de psychotherapeut en uw naaste praten over situaties in het dagelijks leven die u moeilijk vindt. Vaak nodigt de psychotherapeut u als naaste uit voor een of meer gesprekken.
- Zorg goed voor u zelf. Houd rekening met uw naaste, maar blijf ook gewoon uw eigen leven leiden. Neem tijd voor uzelf en blijf bijvoorbeeld sporten en uw hobby doen. Op die manier voorkomt u dat u overbelast raakt.
- Om (weer) tijd voor uzelf te krijgen, helpt het vaak om goed uit te leggen aan uw naaste waarom u iets wilt of gaat doen. Maak goede afspraken en houd u daar aan.
Als u en uw naaste dat willen, kan de psychotherapeut u bij de behandeling betrekken. Hij/zij vraagt dan bijvoorbeeld welke situaties thuis problemen geven en hoe u en uw naaste dan reageren.
Wil uw naaste dat niet? Dan zal de therapeut onderzoeken waarom uw naaste dat niet wil. Als uw naaste er goede argumenten voor heeft, zal de therapeut u er niet bij betrekken.
Meer informatie over persoonlijkheidsstoornissen voor naasten
Over persoonlijkheidsstoornissen
- Het kenniscentrum persoonlijkheidsstoornissen: www.kenniscentrumps.nl
- Gegevens van psychologen, psychotherapeuten en psychiaters: www.kiezenindeggz.nl en www.zorgkaartnederland.nl.
- Patiëntenvereniging Stichting Borderline: www.stichtingborderline.nl
Voor naasten
- Stichting voor familie en naasten van mensen met een psychische kwetsbaarheid: MIND Naasten Centraal
- Stichting Borderline geeft ook informatie aan familie en naasten: www.stichtingborderline.nl
Over behandelingen
- Mentaliseren Bevorderende Therapie (MBT): www.mbtnederland.nl
- Schematherapie (ST): www.schematherapie.nl
- TransferenceFocused Psychotherapy (TFP): www.tfpnederland.nl
De informatie over persoonlijkheidsstoornissen is gebaseerd op de Zorgstandaard persoonlijkheidsstoornissen.