In het kort

Klachten bij een dissociatieve stoornis zijn bijvoorbeeld:
- De wereld om je heen voelt raar, alsof je er niet bij hoort.
- Het voelt alsof je uit verschillende personen bestaat.
- Je vergeet dingen. Ook belangrijke, dagelijkse dingen.
- Je hoort stemmen in jezelf.
Het kan komen door nare dingen die je hebt meegemaakt als kind.
Psychotherapie, medicijnen en EMDR kunnen helpen.
Een dissociatieve stoornis kan overgaan. Of je kunt leren er beter mee om te gaan.

Wat is een dissociatieve stoornis?

Een dissociatieve stoornis is een psychische ziekte. Het voelt alsof je soms ‘losraakt van jezelf of van de omgeving’. Dit heet dissociatie. Alles om je heen lijkt bijvoorbeeld vreemd of wazig. Of het voelt alsof je lichaam niet van jezelf is.

We denken dat mensen die vaak en lang losraken (dissociëren), zo proberen te ‘ontsnappen’ aan nare herinneringen of gebeurtenissen. Dingen die zó heftig zijn dat je er niet op een andere manier mee kunt omgaan. Bijvoorbeeld erge dingen die je als kind hebt meegemaakt.
Het is een automatische reactie, een manier om jezelf te beschermen. Maar wel een manier waar je veel last van kunt hebben. En waar je erg van in de war kunt raken.

Bij een dissociatieve stoornis heb je in elk geval deze 3 problemen:

Je hebt er vaak last van.
Je hebt er geen controle over.
Het brengt je gewone leven in de war.

Wat merk je bij een dissociatieve stoornis?

Door een dissociatieve stoornis kun je dit merken:

Je geheugen werkt niet goed.
Soms ben je kleine dingen vergeten, maar soms ook belangrijke dingen in je leven. Iemand vertelt bijvoorbeeld over iets waar je bij was, maar je weet er niks meer van.
De tijd lijkt soms veel te snel of juist veel te langzaam te gaan.
Je kunt de ene keer iets heel goed en een andere keer lijkt het alsof je het voor het eerst doet.
Het voelt of je niet jezelf bent.
Je ziet jezelf op een andere manier dan normaal. Je handen of benen lijken bijvoorbeeld veel kleiner of juist veel groter. Of het voelt alsof je van buitenaf naar jezelf kijkt.
De omgeving en andere mensen voelen vreemd, alsof je er niet bij hoort.
Je weet niet meer wie je bent.
Het voelt alsof je 2 of meer verschillende personen bent.
Het lijkt of die personen los van elkaar kunnen denken en dingen kunnen doen. Ze hebben soms ieder hun eigen naam en leeftijd. Er kan er 1 zijn met de nare herinneringen of problemen en 1 zonder die problemen. Die probeert een ‘gewoon’ leven te hebben, zonder de problemen.
Je voelt een ‘gevecht’ in jezelf: het lijkt alsof je tegelijk verschillende dingen wilt doen.
Hierdoor doe je uiteindelijk helemaal niets. Of je doet juist tien dingen tegelijk en maakt niets af.
Je hoort stemmen in je hoofd.
Je voelt je vaak onrustig of onveilig.
Misschien zie je soms flitsen van erge gebeurtenissen uit het verleden (flashbacks). Of het lijkt alsof je weer meemaakt wat er toen gebeurde (herbeleving). Je bent daardoor bang, in de war of je voelt pijn.
Je vlucht weg, in je gedachten of echt.
Je gaat dan bijvoorbeeld ergens heen, zonder dat je echt weet wat je doet. Daarna weet je soms niet meer dat dit gebeurd is.

Bij een dissociatieve stoornis heb je meerdere van deze klachten. Je hebt hier al maanden of jaren last van, het komt vaker terug en je hebt er geen controle over.

Soorten dissociatieve stoornissen

Een dissociatieve stoornis is niet bij iedereen hetzelfde. Deze 3 soorten komen het meest voor:

Meerdere personen (DIS)
Het lijkt alsof je twee (of meer) verschillende personen bent. Die personen denken, doen en voelen hun eigen dingen. Ze kunnen ook een eigen naam en leeftijd hebben. Er is een ‘persoon’ met nare herinneringen. En een andere persoon die probeert een gewoon leven te hebben, zonder die herinneringen.
Maar het voelt ook alsof je geen controle hebt over jezelf. En alsof je geheugen en gedachten in de war zijn. Je merkt zelf dat er iets niet klopt en je omgeving ook.
Dit heet dissociatieve identiteits-stoornis (DIS).
Belangrijke dingen vergeten
Je bent belangrijke dingen over je eigen leven vergeten. Bijvoorbeeld herinneringen aan erge dingen die je hebt meegemaakt. Of je weet niet meer wie je bent.
Dit heet dissociatieve amnesie.
Jezelf, anderen en de wereld voelen vreemd
Dit kan op 2 manieren:
1. Het lijkt alsof je gedachten, gevoelens of je lichaam niet van jezelf zijn. Alles voelt vreemd. Misschien voelt alles verdoofd: je voelt je lichaam minder goed. Het lijkt misschien alsof je jezelf van buitenaf ziet. De tijd lijkt te snel of juist te langzaam te gaan.
Dit heet depersonalisatie.
2. De wereld en de mensen om je heen voelen vreemd en anders dan normaal. Mensen of spullen lijken niet echt, of vervormd. Alles is wazig, het lijkt of je droomt.
Dit heet derealisatie.
Je kunt ook een combinatie hebben. Dat heet een depersonalisatie-derealisatie-stoornis.

Het kan zijn dat je een tijd veel last hebt van deze klachten en dan weer een tijd minder.

Het kan ook zijn dat je niet 1 van de 3 soorten hebt, maar een combinatie.

Hoe komt het dat je losraakt van je omgeving of van jezelf?

Als je vaak en lang het gevoel hebt dat je van jezelf losraakt, heeft dat meestal te maken met heel nare dingen die je als kind hebt meegemaakt. Dit noemen we een trauma. Bijvoorbeeld:

lichamelijke mishandeling
emotionele mishandeling (bijvoorbeeld uitschelden, vernederen, buitensluiten, pesten)
seksueel misbruik
te weinig aandacht en geen goede verzorging (verwaarlozing)
pijnlijke medische behandelingen
moeten vluchten uit je eigen land

Een jong kind kan nog niet goed met heftige ervaringen omgaan. Vooral als het niet genoeg hulp heeft gekregen toen het gebeurde. Dat is waarschijnlijk waardoor een dissociatieve stoornis ontstaat.

Als je al een posttraumatische stressstoornis (PTSS) hebt, heb je ook meer kans op een dissociatieve stoornis. PTSS is een lange, heftige stressreactie op een nare gebeurtenis.

Het gevoel van dissociatie kan ook ontstaan vanuit andere psychische problemen. Zo zijn er mensen waarbij geen trauma bekend is, maar die toch klachten van een dissociatieve stoornis hebben. Zo kunnen zij ook last hebben van tegenstrijdige gevoelens, gedachten of gedrag. Of het gevoel dat ze uit verschillende personen bestaan, of losraken van zichzelf of de omgeving.

Psychotherapie bij een dissociatieve stoornis

Psychotherapie betekent dat je gaat praten met een psychotherapeut.

Bij de therapie werk je onder andere aan:

leren accepteren dat je deze ziekte hebt
leren begrijpen waar je klachten vandaan komen
leren omgaan met de problemen die je hebt door de dissociatie
je klachten minder maken
accepteren en verwerken van je verleden
Bijvoorbeeld van het verdriet dat je voelt, omdat je veiligheid, liefde en kansen hebt gemist.
jezelf weer als 1 persoon voelen
verwerken van nare herinneringen
een nieuwe manier om je leven op te bouwen, waarin je:
- voor jezelf kunt zorgen
- jezelf kunt accepteren zoals je bent
- kunt doen wat je leuk vindt of waar je goed in bent (bijvoorbeeld opleiding, werk)
- contact hebt met anderen
- veilig bent

Als het goed gaat, ga je steeds iets minder vaak praten met je therapeut. Dit heet afbouwen.
Je maakt samen met de therapeut een plan waarin staat wat je kunt doen als je je weer slechter voelt. Daarna kun je ook zonder de therapeut verder.

De therapie is niet altijd makkelijk. Soms voel je je een tijd beter, daarna misschien weer slechter. Dat is normaal.

Je kunt de therapie alleen krijgen of in een groep. Er zijn verschillende soorten behandelingen in een groep. Je hulpverlener bespreekt met je wat het best bij je past.

Behandeling van een dissociatieve stoornis

Voor de behandeling heb je een psychotherapeut (psycholoog of psychiater) nodig die hier ervaring mee heeft. Het moet iemand zijn bij wie je je veilig voelt.
Daarnaast kun je hulp krijgen van de praktijkondersteuner in de huisartsenpraktijk.

De behandeling duurt maanden tot jaren. Hoe lang precies hangt af van welke behandeling en hoe ernstig de ziekte bij je is.

De behandeling begint met uitleg over de ziekte. Als je hoort dat je een dissociatieve stoornis hebt, heb je waarschijnlijk veel vragen. Hoe is het gekomen? Kan ik beter worden? Je kunt ook lichamelijke klachten hebben. Ook die bespreek je met je behandelaar.

Je hulpverlener legt uit welke klachten of gevoelens er bij deze ziekte horen. En wat jij en je naasten zelf kunnen doen om het leven makkelijker te maken. Deze uitleg heet psycho-educatie. Je krijgt dit alleen of in een groep.

Je behandelaar bespreekt met je welke behandeling verder voor jou het beste past. Bijvoorbeeld:

psychotherapie (alleen of in een groep)
medicijnen
EMDR

Een combinatie van deze behandelingen kan ook.

Medicijnen bij een dissociatieve stoornis

Er zijn geen medicijnen waardoor de dissociatieve stoornis over gaat.

Wel zijn er medicijnen die kunnen helpen tegen bepaalde klachten die je kunt hebben bij een dissociatieve stoornis. Bijvoorbeeld:

medicijnen tegen depressie (antidepressiva)
Die kunnen ook helpen bij andere klachten. Bijvoorbeeld bij angst, paniek, eetbuien, jezelf pijn doen. En als je steeds dingen moet doen van jezelf en je kunt dat niet stoppen (dwang-gedachten).
Voorbeelden van zulke medicijnen zijn citalopram , sertraline , paroxetine en clomipramine .
medicijnen om beter te slapen (benzodiazepines)
Bijvoorbeeld als je slecht slaapt of heel nare dromen hebt, en andere behandelingen helpen niet.
Voorbeelden van zulke medicijnen zijn temazepam , diazepam , oxazepam en zopiclon .
medicijnen om rustig van te worden (benzodiazepines)
Die kunnen helpen als je heftige stress en angst hebt.
Voorbeelden zijn diazepam en oxazepam.
medicijnen voor als je dingen ziet of hoort die er niet zijn (antipsychotica)
Dingen zien of horen die er niet zijn noemen we ook wel hallucinaties of wanen.
Voorbeelden van deze medicijnen zijn haloperidol , risperidon , olanzapine , clozapine en aripiprazol .
medicijnen voor als je humeur heel erg wisselt
Een voorbeeld is lithium.
bepaalde middelen tegen epilepsie
Die kunnen soms ook helpen bij problemen met emoties.
Een voorbeeld is topiramaat .
medicijnen als je gaat afkicken van een verslaving
Bijvoorbeeld diazepam bij een alcohol-verslaving en methadon bij een heroïne-verslaving.
medicijnen tegen lichamelijke klachten
Bijvoorbeeld pijnstillers bij pijn. En medicijnen tegen verstopping of diarree bij darmproblemen.

Medicijnen kunnen helpen, maar ze hebben ook vaak bijwerkingen. Bespreek daarom met je behandelaar de voordelen en nadelen. Zo kun je goed beslissen of je wel of geen medicijnen wilt gebruiken.

aripiprazol

Aripiprazol is een atypische antipsychotica. Het zorgt dat stoffen die van nature in de hersenen voorkomen minder werken, vooral dopamine. Hierdoor worden psychosen en onrust minder.

Artsen schrijven het voor bij psychose, schizofrenie, manie, depressie en onrust.